پاسخ های وزارت خارجه به پرسش ها درباره نشست اکتائو قزاقستان - وبلاگ لوئیس

به گزارش وبلاگ لوئیس، مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه ای وزارت امور خارجه به برخی پرسش های متداول درباره اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر در اکتائو قزاقستان پاسخ داد.

اجلاس سران کشورهای عضو دریای خزر از چه زمانی آغاز گشت؟

پس از فروپاشی شوروی سابق، نخستین اجلاس کشورهای ساحلی دریای خزر در تهران تشکیل گشت که در آن اجلاس، مسأله محیط زیست مورد آنالیز و تصویب نهاده شد. در آن اجلاس یک اعلامیه سیاسی 25 ماده ای هم منتشر گشت و بعد از آن در کشورهای مختلف جلسات دیگری هم تشکیل و درمورد ابعاد مختلف دریای خزر بحث و آنالیز گشت.

اجلاس سران کشورهای حاشیه خزر با چه هدفی برگزار می شود و ایران به دنبال چه دستاوردی از این اجلاس است؟

پس از دو دهه مذاکره بین پنج کشور ساحلی خزر، در سایه اراده مثبت رهبران کشورهای ساحلی و فضای دوستانه و سازنده حاکم بر این نشست ها، کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر، نهایی و مورد موافقت کشورهای عضو نهاده شده و در نظر است که در حاشیه نشست سران در آکتائو قزاقستان، متن این کنوانسیون به همراه شش موافقتنامه دیگر به امضاء برسد. این کنوانسیون حاصل اجماع 5 کشور بوده و پس از هزاران ساعت بحث و آنالیز و مذاکره حاصل گشته است. در این سند، منافع همه کشورهای ساحلی رعایت گشته و از آن می توان به عنوان یک سند ارزشمند در روابط خارجی کشورمان یاد کرد. 21 روز قبل هم، پروتکل اثرات فرامرزی زیست محیطی (EIA) امضا گشت. این رویدادها مجموعا نوید بخش آینده بسیار روشن برای ملت ها و دولت های ما به شمار می رود.شش سند دیگر مورد اشاره که همراه کنوانسیون رژیم حقوقی به امضاء می رسد کدام هستند؟

این اسناد شامل موافقتنامه های حمل و نقل و ترانزیت، تجاری و اقتصادی، مبارزه با تروریسم، مبارزه با جرایم سازمان یافته، تعامل و همکاری های مرزبانی و پیشگیری از درگیری های نظامی خواهند بود. اهمیت امضای کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر در چیست؟

کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر مثل قانون اساسی کشورها می باگشت، یعنی سندی جامع و چارچوبی است که بر اساس آن حقوق و تعهدات کشورهای ساحلی معین می شود. متعاقباً بر پایه این اصول کلی، کشورهای ساحلی خزر با امضای موافقتنامه های تخصصی به جزئیات خواهند پرداخت. امضای کنوانسیون رژیم حقوقی گام بسیار مهم و حائز اهمیتی است که برداشته می شود و به مذاکرات 21 ساله در این خصوص خاتمه می بخگشت. البته باید اذعان کرد که امضای این کنوانسیون، خاتمه همه مذاکرات و اقدامات در خزر نیست و در واقع نقطه عطف و آغازین برای اجرای تفاهمات، نظارت بر اجرا و همچنین آغاز مذاکرات برای امضای موافقتنامه های جدید و ضروری به شمار می رود.آیا موارد دیگری در خصوص خزر لاینحل باقی مانده که در آینده احتیاج به مذاکره بیشتر بین کشورهای عضو داشته باگشت؟

تقریبا 90 درصد کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر نهایی گشته که در آکتائو به امضاء می رسد تنها دو مورد معین خطوط مبدا و تحدید حدود بستر و زیر بستر دریا باقی مانده که احتیاج به مذاکره بیشتر و تعامل بین کشورهای عضو دارد. امیدواریم که با همکاری همه کشورها، این دو مورد نیز هر چه سریعتر نهایی شود. اجماع بی نظیری میان کشورهای ساحلی دریای خزر حاصل گشته که برای همه این کشورها یک پیروزی به شمار می رود.خطوط مبدأ و تحدید حدود، چه زمانی معین خواهد گشت؟

در کنوانسیون مزبور روشن می شود که خطوط مبدأ برای رژیم حقوقی با اتفاق نظر پنج کشور بعداً معین شود؛ البته در مورد خطوط مبدأ نکاتی در این کنوانسیون آمده و مخصوصاً در یک بند قید گشته که شرایط ساحل بعضی از کشورها به گونه ای است که احتیاجمند مقرراتی ویژه می باگشت و این به ساحل دریای خزر اشاره می نماید که این ماده برای ما بسیار اهمیت دارد، اما در عین حال خط مبدأ هنوز در این کنوانسیون روشن نیست و در موافقتنامه های بعدی باید روشن شود. حدود بستر و زیر بستر هم در این موافقتنامه روشن نیست و معین آن به آینده واگذار می شود و این یکی از مسایلی بوده که حدود 22 سال است راجع به دریای خزر بین این پنج کشور مذاکره می شود.ویژگی های کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر چیست؟

خزر یک دریاچه است که طبیعتاً رژیم حقوقی آن خاص و ویژه خودش می باگشت و با رژیم حقوقی دریاهای آزاد مندرج در کنوانسیون سال 1982 حقوق دریاها نیز متفاوت است. ما و کشورهای ساحلی با الگو برداری از رژیم حقوقی سایر دریاچه ها و استفاده از مفاد کنوانسیون حقوقی دریاها و تطابق آنها با وضعیت دریای خزر، یک رژیم حقوقی خاص و منحصر به فرد برای خزر تنظیم نموده ایم. در این کنوانسیون تصریح گشته که همه مسایل حقوقی دریای خزر تنها با اتفاق نظر پنج کشور عملی و اجرایی بوده که این نکته بسیار مهم و اساسی است و کاملاً رژیم حقوقی این دریا را از کنوانسیون دریاها جدا می نماید. همچنین این کنوانسیون، رفت و آمد کشتی های نظامی خارجی را در این دریا کاملاً ممنوع می نماید. این موضوع اهمیت بسیاری از لحاظ امنیت ملی کشورهای حاشیه خزر دارد. در کنوانسیون ذکر گشته دریای سرزمینی معین و مناطق انحصاری ماهیگیری و رفت و آمد کشتی ها معین می شوند. در مجموع، این یک کنوانسیون بسیار مهم است که ما را یک قدم به جلو می برد، اگر چه هنوز مسایل بسیار مهمی برای آینده باقی می مانند.علت طولانی گشتن مذاکرات مربوط به کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر چه بوده است؟

بلافاصله پس از فروپاشی شوروی سابق و تشکیل چهار جمهوری مستقل در اطراف خزر، بحث و مصاحبه برای معین یک رژیم حقوقی کامل برای دریای خزر به گونه ای که همه کشورهای ساحلی بتوانند از منافع این دریا در یک چارچوب مدون و معین استفاده نمایند آغاز گشت. با توجه به اختلاف نظرات کشورهای عضو در مسائل مختلف، این مذاکرات تاکنون به درازا کشیده و همانطور که ذکر گشت دو مورد معین خطوط مبداء و تحدید بستر و زیر بستر همچنان مورد بحث است که امیدواریم با همکاری سایر کشورها بتوانیم این موضوعات را نیز نهایی نمائیم. به عبارت دیگر در خصوص این مسائل مهم، کشورهای ساحلی هنوز به تفاهم و جمع بندی نهایی نرسیده اند.وضعیت نیروهای نظامی و امنیتی در دریای خزر چگونه خواهد بود و آیا کشورهای ثالث نیز در این دریا حضور نظامی خواهند داشت؟

بر اساس توافق کشورهای ساحلی خزر، این دریا به عنوان یک دریای صلح و دوستی بین کشورهای عضو خواهد بود و حضور نیروهای نظامی ثالث در خزر ممنوع می باگشت. همچنین دریانوردی در این دریا تنها زیر پرچم 5 کشور ساحلی انجام خواهد گشت و کشورهای ساحلی نمی توانند قلمرو خود را جهت اقدام و تجاوز به سایر کشورها در اختیار بیگانگان قرار دهند. جای خرسندی است که در کنوانسیون، بر انحصار حضور و دریانوردی هرگونه شناور صرفاً با پرچم یکی از کشورهای ساحلی و همچنین ممنوعیت حضور و عبور نیروهای نظامی بیگانه و غیر ساحلی اتفاق نظر دارند.با توجه وجود منابع غنی نفت در دریای خزر، آیا در مورد نحوه برداشت از این منابع توافقی حاصل گشته است؟

منابع نفتی که مورد منازعه نباگشت توسط خود کشورها مورد بهره برداری قرار می گیرند. در خصوص منابع مشترک یا مورد اختلاف نیز، اصل بر این است که دو یا سه کشور ذینفع با یکدیگر توافق و نسبت به بهره برداری از منابع نفتی اقدام نمایند. چنانچه در این خصوص بین کشورها توافقی حاصل نشود، از آن منابع بهره برداری صورت نخواهد گرفت.مسأله ترانزیت در دریای خزر تا چه میزان برای جمهوری اسلامی ایران اهمیت دارد؟

مسأله ترانزیت یکی از مسایل بسیار مهم برای دریای خزر، کشورهای ساحلی و منطقه محسوب می شود. شرق خزر، یعنی ترکمنستان و قزاقستان به ایران و از آن طریق به آب های جنوب و خلیج فارس و دریای عمان متصل گشته است؛ برای اتصال غرب دریای خزر هم قدم های اولیه برداشته گشته و پروژه آستارا – آستارا اجرا گشته است و ما به فکر اجرای خط آهن رشت به آستارا هستیم که با همکاری دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان، این کار انجام می گیرد. ایران و بسیاری از کشورهای آسیایی از این دو کریدور بزرگ در شرق و غرب دریای خزر و از طریق این راه مهم ترانزیتی به آسیای میانه، قفقاز، روسیه و به اروپا متصل می شوند.آیا موضوعات دیگری نیز در زمینه همکاری بین کشورهای عضو، در اجلاس سران مطرح می شوند؟

کشورهای ساحلی دریای خزر ظرفیت ها و فرصت های بسیار خوبی مخصوصاً از لحاظ اقتصادی، حمل و نقل، جابجایی کالا و مسافر و مسأله گردشگری دارند که در کنار مباحثی که در این جلسات مطرح می شوند، این ظرفیت ها نیز مورد بحث قرار می گیرند. دریای خزر، دارای نفت و گاز است که می تواند به عنوان پیشران توسعه باگشت. همکاری های بین کشورها در زمینه استخراج، بهره برداری از نفت و همچنین سوآپ نفتی و گازی از جمله مواردی است که همواره بین ما و کشورهای ساحلی دیگر مورد بحث و آنالیز قرار می گیرد و در این اجلاس هم این مباحث ادامه می یابد.